افکار وسواسی (Obsessive Thoughts) افکاری هستند که بهصورت ناخواسته، تکراری و مزاحم وارد ذهن میشوند و فرد را دچار نگرانی، اضطراب و احساس ناتوانی در کنترل ذهن میکنند. این افکار ممکن است مربوط به آلودگی، اشتباه کردن، بیماری، آسیب به خود یا دیگران، یا حتی موضوعات غیرواقعی و نامعقول باشند.
اگرچه بسیاری از افراد در طول زندگی خود تجربهای از افکار مزاحم داشتهاند، اما زمانی که این افکار تکراری، ناتوانکننده و همراه با اضطراب شدید شوند، ممکن است به وسواس فکری یا اختلال وسواس فکری–عملی (OCD) تبدیل شوند.
در این مقاله از مرکز مشاوره آتیه به شما کمک میکنیم درک کنید افکار وسواسی چگونه شکل میگیرند و چه راهکارهای علمی و مؤثری برای کنترل و کاهش آنها وجود دارد.
افکار وسواسی، تصاویر، جملات یا سناریوهایی هستند که ناگهانی و بدون قصد وارد ذهن میشوند و معمولاً محتوایی آزاردهنده یا نگرانکننده دارند. این افکار:
برای مثال:
دلایل متفاوتی میتواند زمینهساز وسواس فکری شود و معمولاً ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و محیطی در آن نقش دارند.
افکار وسواسی اغلب در دورههایی که فرد اضطراب زیادی را تجربه میکند، شدت میگیرند. ذهن مضطرب بیشتر به سمت فاجعهسازی و بدترین سناریوها میرود.
افرادی که نمیتوانند اشتباه را تحمل کنند و همیشه بهدنبال «اطمینان صددرصدی» هستند، بیشتر درگیر افکار وسواسی میشوند. برای آنها هر احتمال خطا، فاجعهبار به نظر میرسد.
اگر در کودکی در محیطی بزرگ شدهاید که یکی از والدین یا هر دو بسیار مضطرب، وسواسی یا بیشازحد محتاط بودهاند، ممکن است این الگوها را ناخودآگاه درونی کرده باشید.
وقایعی مثل بیماری جدی، مرگ عزیزان، تصادف، طلاق یا شکستهای بزرگ میتوانند بهعنوان محرک برای شروع افکار وسواسی عمل کنند.
در برخی افراد، اختلال در تنظیم مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین در بروز وسواس فکری–عملی نقش دارد. به همین دلیل در موارد متوسط تا شدید، دارودرمانی میتواند بخشی از درمان باشد.
در بیشتر مواقع، پاسخ منفی است. محتوای افکار وسواسی حتی اگر ترسناک، خشونتآمیز یا غیرقابلقبول باشد، به معنای بد بودن شخصیت شما یا تمایل به انجام آنها نیست. برعکس، همین که از این افکار میترسید و از آنها بیزارید، نشان میدهد با ارزشها و خواستههای واقعی شما همخوان نیستند.
درمانگران اغلب میگویند: «فکر، فقط یک فکر است؛ نه یک واقعیت و نه یک دستور.»
در ادامه، مهمترین و مؤثرترین روشهای علمی برای مدیریت و کاهش افکار وسواسی را مرور میکنیم.
یکی از اصلیترین اشتباهات افراد وسواسی این است که تلاش میکنند فکر را از ذهن خود «بیرون کنند». اما هرچه بیشتر با فکر بجنگید، قویتر میشود.
بهجای گفتن «نباید این فکر بیاد»، میتوانید بگویید: «این هم یک فکر مزاحم است، میآید و میرود.» اجازه دادن به حضور فکر، بدون واکنش شدید، اولین قدم برای آزاد شدن از آن است.
ERP یکی از مؤثرترین روشهای درمان وسواس است. در این روش فرد:
با تکرار این فرایند، مغز یاد میگیرد که اضطراب بدون نیاز به انجام رفتار وسواسی هم کاهش مییابد و خطر جدیای در کار نیست. این تکنیک معمولاً در جلسات درمانی توسط متخصصان مرکز مشاوره آتیه آموزش و هدایت میشود.
ذهن، افکار مبهم را بزرگتر و تهدیدکنندهتر نشان میدهد. وقتی افکار وسواسی را روی کاغذ مینویسید:
مایندفولنس یعنی تمرین حضور در لحظه اکنون، بدون قضاوت. در این رویکرد، شما یاد میگیرید افکارتان را مثل ابری در آسمان ذهن ببینید که میآید و میرود، بدون اینکه در آنها غرق شوید.
تمرینهای سادهای مانند تمرکز بر تنفس، اسکن بدن یا توجه به صداهای اطراف، به شما کمک میکند فاصله سالمتری با افکار وسواسی بگیرید.
بسیاری از افراد وسواسی مدام از دیگران یا از خودشان اطمینان میگیرند:
هر بار که اطمینانگیری انجام میشود، پیام پنهان به مغز این است که «این موضوع خطرناک است» و همین وسواس را تقویت میکند. یکی از گامهای مهم درمان، کم کردن تدریجی این اطمینانگیریهاست.
وسواس از اضطراب تغذیه میکند. بنابراین هر اقدامی که سطح اضطراب کلی شما را کاهش دهد، به کاهش شدت افکار وسواسی هم کمک خواهد کرد. برخی از این اقدامات عبارتاند از:
در شناختدرمانی (CBT) شما یاد میگیرید:
در مرکز مشاوره آتیه جلسات CBT بهطور تخصصی برای درمان وسواس فکری–عملی برگزار میشود و به مراجعان کمک میکند تا رابطه سالمتری با افکار خود برقرار کنند.
در برخی موارد که وسواس شدید است و عملکرد فرد در کار، تحصیل یا روابط بهشدت مختل شده، روانپزشک ممکن است داروهایی مانند ضدافسردگیهای خاص (SSRI) را تجویز کند. دارودرمانی معمولاً در کنار رواندرمانی استفاده میشود تا بهترین نتیجه حاصل شود.
اگر یکی یا چند مورد از شرایط زیر را تجربه میکنید، بهتر است از کمک متخصص بهره بگیرید:
مرکز مشاوره آتیه با حضور روانشناسان بالینی و درمانگران متخصص در حوزه اختلال وسواس فکری–عملی، خدمات ارزیابی، تشخیص و درمان تخصصی ارائه میدهد و میتواند همراه شما در مسیر رهایی از افکار وسواسی باشد.
افکار وسواسی میتوانند بسیار آزاردهنده باشند، اما به این معنا نیست که شما فرد خطرناک، ضعیف یا ناتوانی هستید. با درک درست ماهیت این افکار، استفاده از تکنیکهایی مانند مواجهه و جلوگیری از پاسخ، مایندفولنس، کاهش اطمینانگیری و در صورت لزوم کمک گرفتن از روانشناس و روانپزشک، میتوان شدت وسواس را بهطور چشمگیری کاهش داد.
مرکز مشاوره آتیه در کنار شماست تا با بهرهگیری از روشهای علمی و بهروز، به شما کمک کند کنترل ذهن و زندگیتان را دوباره به دست بگیرید و از چرخه افکار وسواسی رها شوید.
